08.04.12

Diolch i Bob Delyn a’r Ebillion am gael rhannu’r llwyfan a diolch i dafarn Penlan, Pwllheli am y croeso cynnes.  Diolch hefyd i bawb a ddaeth i gefnogi dydd Sul.

Rhiannon Marks / Bob Delyn / Elin Angharad

                              Dathlu lansiad cyfrol 36

Dathlwyd lansiad cyfrol 36 yn ystod gig Bob Delyn a’r Ebillion yn nhafarn Penlan Fawr, Pwllheli dydd Sul 08.04.12.  Cafwyd cyflwyniad arbennig i tu chwith gan Bob Delyn, cerdd gyfarch i dafarn Penlan gan Guto Dafydd, darlleniad o gerdd Llŷr Gwyn Lewis i deulu Caerdegog gan Llŷr ei hun a cherdd ac ychydig o hanes enwau hen dafarndai Pwllheli gan Osian Rhys Jones.

Elin Angharad / Guto Dafydd / Llŷr Gwyn Lewis / Osian Rhys Jones

                                Mynnwch gopi

Mae’r gyfrol ddiweddaraf yn 176 o dudalennau am £5 y copi ac ar gael mewn siopau llyfrau lleol neu trwy gysylltu â tu chwith ar Facebook, Twitter neu e-bost: tuchwith@googlemail.com.

Lansiad cyfrol newydd tu chwith!

08.04.12
Tafarn Penlan Fawr, Pwllheli
i ddechrau oddeutu 3:00yh yn ystod gig Bob Delyn a’r Ebillion

Gyda diolch yn fawr iawn i Bob Delyn am adael i ni rannu llwyfan gydag o a’i Ebillion ac i dafarn Penlan am y croeso.

CROESO CYNNES I BAWB!

Branwen Rhys Huws fu’n gwylio perfformiad Cwmni’r Frân Wen o ‘Fala’ Surion’ yng Nghanolfan y Celfyddydau, Aberystwyth…

Pan ofynnwyd i mi ’sgwennu adolygiad o’r ddrama Fala’ Surion, rhaid cyfaddef mod i wedi mynd i banig, braidd. Er mod i’n gwybod mai addasiad o gyfrol o straeon byrion gan Rachel Trezise oedd hi, ro’n i’n cywilyddio wrth gyfaddef mod i ddim wedi darllen Fresh Apples, nac unrhyw ddarn arall o’i gwaith, o ran hynny.  Diolch byth, cefais fy niddanu drwy gydol y llwyfaniad, felly pleser oedd mynd ati i ’sgwennu’r adolygiad ’ma.

Fel dywedais i’n flaenorol, addasiad o’r straeon ydy’r ddrama a hynny gan y ddwy awdures boblogaidd: Catrin Dafydd a Manon Eames.  Rhwng hynny â’r ffaith i Fresh Apples ennill gwobr EDS Dylan Thomas ym 2006, ro’n i’n sicr y byddai’r gynulleidfa mewn dwylo profiadol a chraff – ac ro’n i’n iawn.

Yn ogystal â chael cystal awduron yn gysylltiedig â’r prosiect, roedd cast o actorion ifanc a chyffrous i hoelio’n sylw yn – a chan fod yma bum stori o fewn un ddrama, roedd y llwyfan yn fwrlwm o egni.  Efallai fod un neu ddau yn perfformio o’r newydd gyda Chwmni’r Frân Wen, ond mae’r cast i gyd yn wynebau adnabyddus ar y llwyfan ac ar y sgrin erbyn hyn, a dyma sut dwi’n eu nabod nhw: Carys Eleri, Pobl y Cwm, Teulu; Dyfrig Evans, Emyn Roc a Rôl, Tipyn o Stad; Lowri Gwynne, Rownd a Rownd, Cymru Fach; Catrin Mara, Pobl y Cwm, Cei Bach; Rhodri Meilir, R-r-r-r-rapsgaliwn!, My Family; Rhodri Miles, Con Passionate, Emyn Roc a Rôl; a Lynwen Haf Roberts, yn Deffro’r Gwanwyn yn ddiweddar.

Canolbwyntiodd y ddwy sgriptwraig ar bum stori o’r 11 o straeon byrion gwreiddiol, ac o ganlyniad, cafwyd amrywiaeth o ieuenctid ac oedolion yn rhannu’r llwyfan wrth iddyn nhw brofi ansicrwydd, gobaith, tensiynau a dryswch bywyd.  O’r hyn ro’n i wedi ei glywed am y campwaith, Fresh Apples, gwyddwn mai llwyddo i adlewyrchu bywyd yn y Gymru drefol wnaeth Trezise, yn enwedig bywyd yr ieuenctid yng nghymoedd y de. Cymerais yn ganiataol, felly, mai addasiad deheuol yn unig fyddai’r sgript Cymraeg – ond o fewn munudau o eistedd yn fy nghadair, trowyd y rhagdybiaeth honno ar ei phen, a hynny, yn y ffordd orau bosib.  Yr oedd pob stori yn wahanol, a byddai’r dafodiaith a’r acenion hefyd yn amrywio wrth lifo o enau’r actorion.  Yn ogystal â lleoli ambell stori yng nghymoedd y de, felly, cafwyd cymeriadau hefyd yn adrodd eu hanes o flaen cefnlen ddwyreiniol, neu o ystad dai yn y gogledd, megis Caernarfon neu Flaenau Ffestiniog.

Rwy’n amau i’r ffactor yma chwarae rhan fawr yn apêl gyffredinol y ddrama i mi, oherwydd er mod i wrth fy modd yn gwrando ar glonc a chlebran deheuol, roedd hi hefyd yn braf cael amrywiaeth o ran llais a chefndir wrth i ni symud o le i le.  Bu i’r ddwy sgriptwraig ei dallt hi i’r dim, felly – nid cyfieithu’r sgript yn unig a wnaethon nhw, ond ei haddasu er mwyn sicrhau ei fod yn apelio at gymaint o bobl â phosib.  O wneud hynny, roedd mwy o botensial i brofiadau’r cymeriadau fod yn berthnasol a chredadwy i bawb, lle bynnag y maent yn byw, a beth bynnag fo eu profiad o fywyd.

Egyr y ddrama gyda’r stori Fala’ Surion, sef hanes Matt (Dyfrig Evans), bachgen chwilfrydig yn ei arddegau sy’n ei ganfod ei hun mewn tipyn o bicil.  Roedd o’n byw mewn tref nid yn annhebyg i Gaernarfon, ac er ei fod yn rhannu hoffter ei dad o eiriau, nid ydynt yn cyfathrebu’n hawdd gyda’i gilydd.  Yn sgil ei rwystredigaeth, ac mewn ymgais i deimlo’n rhan o’r criw, penderfyna Matt golli ei wyryfdod un prynhawn poeth o haf – ond gwna hynny o dan amgylchiadau go wahanol i’w ffrindiau, a thra amheus at hynny…

Fe’n tywyswyd ni yn Ieir i fywyd Amber (Lynwen Haf Roberts), merch chwech oed o gymoedd y de, yn byw dan ofal ei mam-gu a’i thad-cu, a oedd yn ei magu yn absenoldeb ei mam.  Er bod gan Amber berthynas agos gyda’i thad-cu (Rhodri Miles), byddai tensiwn yn y cartref ar brydiau, yn enwedig gydag ymweliadau cyson ei chyfnither, a fyddai’n mynnu gormod o sylw’r oedolion.  Yn y diwedd daeth rhwystredigaeth Amber druan i’r amlwg gydag ymweliad â ffatri ieir, wrth iddi sylweddoli bod ieir newydd ei thad-cu wedi eu gorfodi i fyw bywydau caeth, cul, a hynny yn erbyn eu hewyllys…

Yn Jonesiaid, cafwyd stori Kristian (Rhodri Meilir), a oedd yn byw ar stad o dai ble’r oedd pawb wedi eu henwi’n ‘Jones’ – oni bai am un ferch o dras Eidalaidd, Lissa (Catrin Mara).  Er bod Lissa dipyn yn hŷn ’na Kirstian, mae’r bachgen dros ei ben a’i glustiau mewn cariad â hi, ac yn ofnadwy o eiddigeddus o’i chariad, Alan, sy’n ei cham-drin yn ei dyb ef.  Daw Kirstian i’r casgliad y dylai ddysgu gwers i Alan, ac mai fo ydi’r ‘dyn’ i wneud hynny…

Yna, fe’n cyflwynwyd i stori serch go wahanol yn Valley Lines: cafwyd Caitlin (Lowri Gwynne), a oedd yn dal trên “Valley Lines” i’w gwaith bob dydd yng Nghaerdydd; ac Iolo (Rhodri Meilir), a oedd hefyd yn defnyddio’r un trên i gyfudo o’i gartref i’r gwaith.  Dyma ddau gymeriad unig a fyddai’n croesi llwybrau ei gilydd bob dydd, ac eto’n methu magu’r plwc i siarad gyda’i gilydd – hynny yw, tan un prynhawn pan daflwyd y ddau at ei gilydd…

Yn stori olaf y ddrama, Jigsô, fe ddysgon ni am Heidi (Carys Eleri), merch wedi ei magu i beidio â bod yn uchelgeisiol mewn bywyd.  Diolch i feddylfryd ‘traddodiadol’ ei thad, bu iddi briodi’n ddeunaw, ac o’r herwydd roedd hi’n hynod anhapus.  Wrth i’r blynyddoedd lusgo heibio iddi, hiraethai am gael treulio amser yn y caffi Eidalaidd unwaith eto, a bod yng nghwmni Paolo (Rhodri Meilir)…

Er y byddech chi’n dychmygu mai tristwch ac anobaith fyddai’n chwarae rhannau blaenllaw yn y straeon, cafwyd dogn cryf o hiwmor tywyll i felysu’r cyfan, ac roedd yna amryw o linellau cofiadwy. Cafwyd un sgwrs ffraeth, er enghraifft, rhwng Amber a’i thad-cu yn Ieir, a aeth rhywbeth fel hyn:

Amber: Tad-cu, pam fod lliw eich cwrw chi yn fwy gole na’ chwrw Mam-gu?

Tad-cu: Guinness ma’ dy Fam-gu yn yfed.

Amber: O. Pam?

Tad-cu: Achos bo ’ddi’n feminist.

Yn effeithiol iawn, ac fel modd o greu cyswllt rhwng rhai storïau, fe ddefnyddiwyd ambell gymeriad ymylol mewn mwy nag un stori – yn Fala’ Surion ac yn Jonesiaid, er enghraifft.  Felly, er y gellir dadlau fod pob stori yn sefyll ar wahân i’w gilydd, dyma gyffyrddiad bach a oedd yn ychwanegu dyfnder a llif i’r ddrama wrth iddi fynd rhagddi.  Yr unig stori a oedd yn ei datgelu ei hun mewn pytiau rhwng y straeon eraill oedd Ieir, a gwnaethpwyd hynny yn slic ac effeithiol, gan gynnig brathiadau pwysig o blentyndod Amber dros amser.

Ar brydiau, ro’n i’n teimlo fy mod i’n gweld llawer mwy ar ambell wyneb na’i gilydd, ac efallai y byddai hi wedi bod yn bosib gweld ychydig mwy ar ambell un.  Serch hynny, roedd hi mor braf gwylio actores fel Lynwen Haf Roberts, wyneb digon newydd ar y sîn, yn meddiannu’r llwyfan cystal ag yn mynnu ei lle fel af yr oedd yn ei pherfformiad penigamp yn Deffro’r Gwanwyn y llynedd.

Cyn gwylio’r ddrama, nes i ddarllen yn rhywle mai ‘cyfrifoldeb’ yw prif thema Fala’ Surion.  Ond yn fy marn i, y thema gryfa’ sy’n rhedeg drwyddi yw ‘absenoldeb’, ac absenoldeb rhiant neu rieni.  Cawn ein cyflwyno i bobl ifanc sy’n cael cryn drafferth i ddelio gyda phob math o agweddau ar fywyd, a chredaf fod pob stori’n awgrymu mai o ganlyniad i esgeulustod ac absenoldeb eu rhieni y mae hynny – boed yr absenoldeb yn un llythrennol, neu emosiynol.  Ceir rhieni sy’n methu cyfathrebu â’u plant, neu’n eu hanwybyddu’n llwyr; rhieni sy’n y carchar, neu ddim o gwmpas i osod esiampl; rhieni sydd wedi hel eu pac, ac yn byw dramor… .  Mae rhiant pob cymeriad wedi effeithio’n negyddol arno ac mae hyn oll yn bwydo ansicrwydd y plant wrth iddynt geisio canfod eu lle yn y byd.  Llwyddodd pob aelod o’r cast i ennyn fy nghydymdeimlad yn hynny o beth, ac i mi, yr absenoldeb hwn oedd yn clymu a phlethu bywydau’r cymeriadau ynghyd.

Cadwyd llwyfan Fala’ Surion yn ofod ddigon syml ac agored, ac eto, yn gefndir i’r moelni pwrpasol taflwyd amryw o wahanol ddelweddau ar gefnlen, y tu ôl i’r cymeriadau.  Felly gyda phob stori newydd, neu yng nghanol ambell stori, byddai golygfa neu lun yn cael ei daflu ar y sgrin er mwyn dynodi lleoliad neu deimladau’r cymeriadau – er enghraifft, gwelwyd rheilffyrdd a chymoedd, strydoedd ac ieir mewn cewyll, a’r cefndir diwydiannol a oedd yn chwarae rhan mor annatod ym mywydau’r ieuenctid. Roedd yno fylbiau hefyd yn crogi o’r to, a byddai’r rhain yn eu tro yn awgrymu lleoliad trefol neu ddinesig, neu’r goleuadau hynny sy’n gwibio heibio wrth sefyll ar drên.

Wrth gloi, gallaf ddweud yn onest i mi fwynhau fy noson yn y theatr yng nghwmni cast Fala’ Surion.  Ac eto, am ryw reswm, ni chefais fy argyhoeddi’n llwyr gan y cynhyrchiad yn ei gyfanrwydd.  Peidiwch â gofyn imi pam, oherwydd dwi’m yn rhy siŵr pam yn union fy hun!  Dwi’n meddwl i mi deimlo ar brydiau fod llinyn storïol rhai darnau ychydig yn wan, neu’n annelwig – ond wedi dweud hynny, dwi’n gwybod petawn i’n mynd ati i ddarllen y gyfrol wreiddiol o straeon y byddwn i’n canfod gwir ddyfnder i stori a llais pob cymeriad yn ddi-os.  Gall hyn ond olygu un peth – bydd yn rhaid i mi gael gafael ar gopi o Fresh Apples, ac ymdrochi eto ym myd sur-felys ieuenctid Fala’ Surion.

Lluniau gan Keith Morris

Mae Branwen yn gyn-fyfyrwraig yn yr Adran Gymraeg, Aberystwyth.  Mae bellach yn gweithio fel Pennaeth Marchnata gyda’r Lolfa.

Cynhaliwyd cwis dan arweiniad Dewi Huw Owen, Cadeirydd Pwyllgor Apêl Tyddewi, yng Nghaffi Oriel y Parc, Tyddewi ar y 14eg o Ionawr eleni er mwyn codi arian at Eisteddfod yr Urdd Sir Benfro, 2013.

Cwis cyhoeddus a fyddai’n addas ar gyfer cymuned leol Penrhyn Dewi ac aelodau o’r Clonc Mawr, grŵp sgwrsio a cherdded Cymraeg i ddysgwyr o bob lefel yn Sir Benfro ydoedd. Trefnydd y Clonc Mawr yw Dewi Rhys-Jones, Tiwtor Drefnydd Cymraeg i Oedolion yn Sir Benfro gyda Chanolfan Cymraeg i Oedolion De-Orllewin Cymru.

Meddai Huw, ‘Croesawyd siaradwyr Cymraeg o bob oedran ac o bob lefel i’r cwis, daeth a siaradwyr iaith gyntaf a dysgwyr ynghyd yn y Penrhyn, a chredaf i bawb gael hwyl yn ateb fy nghwestiynau amrywiol, ar Sir Benfro, chwaraeon, hanes, paentio a chelfyddyd gain, ar ffilm a theledu, a llawer mwy.  Roedd ganddynt hefyd ddiddordeb mawr yn y cylchgrawn bywiog a elwid Tu Chwith, ac roedd llawer yn awyddus i’w ddarllen, i’w astudio, ac i’w fwynhau.’

Llwyddwyd i godi dros £100 yn ystod y noson i’r Urdd a bu i dri enillydd lwcus y cwis dderbyn tanysgrifiad blwyddyn i Tu Chwith.  Yn ogystal, gwerthwyd wyth copi o’r cylchgrawn ar y noson.

Dymuna Tu Chwith ddiolch o galon i Huw am ei waith caled ar ein rhan.

Manon Wynn Davies ac Angharad Thomas sy’n adolygu Deffro’r Gwanwyn, prosiect diweddaraf y Theatr Genedlaethol.

Gynhyrchwyr cwmnïau annibynnol S4C, talwch sylw a chymerwch gyngor gan y Theatr Genedlaethol er mwyn dysgu beth yw safon.  Wedi i sawl rhaglen wael gael ei darlledu gan S4C yn ddiweddar, ac rydw i’n prysuro i ddweud bod lle i ganmol ambell gyfres yn fawr, mae’n braf gwybod bod lle o hyd i droi at y theatr yng Nghymru os am adloniant o’r radd flaenaf.

Deffro’r Gwanwyn oedd prosiect diweddaraf y Theatr Genedlaethol, a bu ar daith yn ystod mis Tachwedd a Rhagfyr 2011.  Bu’r sioe ar daith unwaith yn barod, rhwng mis Mawrth a mis Ebrill 2011, ac yn dilyn ymateb hynod galonogol gyda neuaddau dan eu sang, roedd galw am i’r sioe ddychwelyd.  Sioe gerdd roc yw hon â chast o dri ar ddeg, sy’n addasiad o ddrama Almaeneg Frank Wedekind o’r un enw, Frühlings Erwachen, a gyfansoddwyd rhwng 1890 ac 1891.  Troswyd y ddrama yn sioe gerdd Saesneg ac fe’i llwyfannwyd ar Broadway yn 2006, gyda Lea Michelle, un o wynebau cyfarwydd y rhaglen deledu boblogaidd Glee, yn chwarae rhan un o’r prif gymeriad